خبرگزاری مهر، گروه استان ها- مهری شیرمحمدی: عمارت تاریخی «صدر ممتاز» که این روزها به مهمانپذیر «سبز نمک» تبدیل شده، تنها یک مهمانپذیر با خوراک های محلی گیلان در شهر «رودبنه» لاهیجان نیست. اینجا، موزه ای است که فرهنگ معیشت مردمان جلگه شرق گیلان را هم در یک معماری فاخر و بومی به تصویر می کشد.
عمارت تاریخی «صدر ممتاز» یکی از چندین و چند عمارت به جا مانده از روزگاران قدیم در شهر رودبنه است که معماری آن به سبک معماری گذشته و بر اساس شرایط اقلیمی آن دوران بنا شده.
این عمارت که نمونه آن مانند «خانه رفیعی» در موزه میراث روستایی گیلان واچینی شده است، به همت «علی منصوری»، شهردار وقت رودبنه، بین سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۰ در مکان فعلی دوباره چینی شد و به تملک شهرداری در آمد.
هرچند این بنای تاریخی هنوز به ثبت میراث فرهنگی استان نرسیده اما توسط بخشخصوصی به مهمانپذیری جذاب برای اقامت گردشگران تبدیل شده است.
نزدیک درِ اتاق های این عمارت معروف به «چهار چشمه»، دسته های خوشه های برنج آویزان است که در اصطلاح محلی به آن «وَرزَه مشت» می گویند. شالیکاران، در زمان برداشت برنج، دسته ای از خوشه برنج را چیده و به نشانه برکت تا سال بعد در گوشه ای از خانه نگه می داشتند و در زمانی که ورزا(گاو نر) برای شخم سالِ بعد به شالیزار می رفت؛ ورزه مشت را به گاو نر می خوراندند تا برکت زمین زیاد شود.
ابزار معیشت گیلان قدیم در مهمانپذیر سبز نمک
عمارت های جلگه شرق گیلان، به دلیل بارندگی شدید، بسیار بالاتر از سطح زمین و بر روی الوارهای ضخیم چوب ساخته می شد. علاوه بر کارکرد عایق، چینش الوارهای پایه- که به شکل بعلاوه روی هم سورا می شد- خطر تخریب بنا، ناشی از زلزله را هم کاهش می داد.
اکنون در این فضای خالی، ابرازهای معیشت ۱۰۰سال پیش گیلان هم نگهداری می شود؛ «لوتکا»، قایقی که در زمان شالیکاری، نشای برنج را در آن ریخته و در زمین های پر آب و باتلاقی به زنان شالیکار می رساند.
«دستگاه ابریشم کشی» ، «حصیر بافی»، «صندوق های نگهداری برنج»، «خیش» شخم زنی شالیزار، ظروف سفالی تولید ماست و کره محلی که به آن «نِرِه» می گفتند، و حتی گهواره ای که همدم زنان شالیکار بود که کودک خود را هم در زمان کار در شالیزار به همراه داشتند. این ابزارها تنها بخشی از وسایل موجود در «سبز نمک» است که دست کم یکبار به دینش می ارزد.
مسافرانی که شب را در اتاق های گِلی «سبز نمک» اقامت می کنند، علاوه بر گذران تعطیلا ت در عمارت بجای مانده از خاندان «صدرممتاز»، با ملزومات زندگی ۱۵۰سال پیش جلگه نشینان شرق گیلان هم آشنا می شوند. این عمارت که در تملک شهرداری رودبنه است، چند ماهی است با مناقصه شهرداری تبدیل به یک رستوران غذاهای سنتی شده و اتاق ها و آلاچیق های حیاط نیز پذیرای مسافران است.
کندوج ۱۰۰ساله با چوب های درخت توت
«روزبه عظیمی»، اجاره دار این بنا به خبرنگار مهر می گوید: این عمارت حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد و همانند خانه های موزه میراث روستایی گیلان از یکی از محلات رودبنه واچینی و در زمینی که متعلق به شهرداری رودبنه است، دوباره چینی شده.
وی با اشاره به «کندوج» داخل حیاط می افزاید: این کندوج –که در گذشته مکان خشک کردن و نگهداری برنج بود- نیز بیش از ۱۰۰سال قدمت دارد. و پایه های چوبی آن از چوب درخت توت است و مقاومت این درخت موجب شده تاکنون این کندوج سالم بماند.
عظیمی که خاندانش بیش ۱۷۵سال سابقه رستوران داری دارند، ادامه می دهد: در این مهمانپذیر با انواع غذاهای محلی گیلان آن هم در ظروف سنتی گیلان از مسافران پذیرایی می شود و جالب اینجاست که غیر گیلانی ها علاقه بیشتری برای گذران تعطیلات در چنین خانه ای دارند.
وی که علاوه بر آشپزی علاقه زیادی برای بازسازی زندگی مردم گذشته گیلان را دارد، به چرخ چاه گوشه حیاط اشاره کرده و ادامه می دهد: در گذشته هر خانه یک چاه آب داشت و اطراف چاه را هم درخت انجیر می کاشتند که خاصیت پاکسازی و تصفیه کنندگی داشت.
دستگاه ابریشم کشی با چوب درخت کیش
عظیمی که این چاه نمادین و چرخش را هم خود بازسازی کرده است، می افزاید: یکی دیگر از وسایلی که در حال بازسازی دارم، چرخ ابریشم کشی است که از جنس درخت «کیش» یا همان شمشماد محلی است. درخت کیش از مقاوم ترین و کم رشد ترین درختان باستانی گیلان است که متاسفانه آفت به جان آن افتاده بخشی از این چرخ که شکسته بود، در حال تعمیر است.
وی جایگاه کوره ای که پیله ها را در آن می ریختند، نشان داده و ادامه می دهد: درون پاتیل های مسی، پیله ها را داخل آب جوش می ریختند و زنها نخ پیله را به سرعت باز کرده و داخل چرخ ریسندگی می پیچیدند و با گردش چرخ، تمام نخ پیله نوغان دور پره ها پیچیده می شد.
عظیمی که بخشی از مرمت «سبز نمک» را هم خود بر عهده گرفته است، پرداخت اجاره بهای سه میلیون تومانی به شهرداری رودبنه را هم یادآورشده و اذعان می کند: متاسفانه این عمارت زیبا نیاز به مرمت اساسی دارد. عدم مرمت این بنا در چند سال اخیر و بارندگی چند روز پیش گیلان، آسیب های زیادی به سقف گالی پوش زده و بیم تخریب سقف می رود. علاوه بر آن سالانه باید زیر الوارهای کف را نیز خاک تازه ریخت و کوبید.
لزوم تعویض گالی های سقف
این جوان اهل رودبنه ای، طبقه دوم بنا و نفوذ شدید آب به تالار تابستان نشین را هم نشان داده و تصریح می کند: متاسفانه در سه سال اخیر گالی های سقف اصلا عوض نشده است درحالی که سالانه باید برای استحکام این بنا هزینه شود. تنها تعویض گالی های سقف، ۱۵میلیون تومان برآورده شده و شهرداری رودبنه به عنوان مالک بنا می باید برای این مرمت هزینه کند.
وی که اتاق های گلی طبقه بالا را هم با حصیر سنتی گیلان، کف پوش کرده است، تصریح می کند: معماری بومی گیلان به نحوی بود که تالار بالا در تابستان ها بسیار خنک و طبقه پایین در زمستان ها با یک کرسی یا بخاری هیزمی گرم می شد. برخلاف گیلانی ها ، مسافران از این عمارت استقبال خوبی دارند ولی با چکه سقف، تنها می توان آلاچیق های حیاط را اجاره داد. اگر سقف به زودی مرمت نشود، زمستان امسال نمی توانیم از مسافران پذیرایی کنیم.
عظمی خاطرنشان می کند: باران شدید اوایل هفته، پیاز و سیرها و کدوهای را که از تلار آویزان شده است، را هم خیس کرده. مواد خوراکی که در گذشته به همین شیوه در زیر سقف های گالی پوش تا مدتها سالم نگهداری می شد.
عمارت صدر ممتاز چگونه دوباره چینی شد
شهردار وقت رودبنه که اکنون معاون عمرانی شهرداری رودبنه است درباره این عمارت به خبرنگار مهر می گوید: زمانیکه تصدی شهرداری رودبنه را داشتم، با تخصیص اعتبارات استانی -که برای توسعه گردشگری تخصیص یافته بود- عمارت صدر ممتاز از متمکنین محله «لاکمسر رودبنه» را واچینی کرده و در ملکی که متعلق به شهرداری است، به همان صورت دوباره چینی کردیم.
علی منصوری با اشاره به معماری غنی حوزه شرق گیلان و رودبنه می افزاید: اکنون چند نمونه از الگوهای معماری رودبنه از جمله خانه «رفیعی» در موزه میراث روستایی گیلان دوباره چینی شده است. و با توجه به وجود چند بنای شاخص دیگر در رودبنه و روستاهای اطراف، این قابلیت گردشگری در رودبنه وجود دارد که شهرداری بتواند با واچینی و دوباره چینی چنین بناهایی در یک مجتمع ، توریسم منطقه را رونق دهد.
وی تاکید می کند: خود شهرداری به عنوان مالک این بنا می باید در تعویض سالانه گالی های سقف عمارت «صدر ممتاز» اقدام کند. البته نامه نگاری هایی در این خصوص شده تا بتوانیم اعتبارات لازم را تامین کنیم.
۲۵میلیون اعتبار برای مرمت یک فرصت گردشگری
شهردار رودبنه نیز از کد دار شدن ردیف بودجه برای مرمت بنای صدر ممتاز می گوید و می افزاید: هزینه مرمت این بنا بسیار زیاد است و برآور می شود ۲۵میلیون تومان برای تعمیرات اساسی این بنا هزینه شود.
«مجید آزادخواه» می افزاید: بجز گالی سقف، بخشی از چوب های سقف بنا هم باید تعویض شود و برخی از دیوار ها نیز نیازمند تعمیر اساسی است.
وی از تلاش برای دریافت اعتبار از منابع استانی خبر داده و تاکید می کند: اعتبارات ناچیز شهرداری رودبنه کفاف مرمت این بنا را نمی دهد و بر همین اساس با مکاتبات صورت گرفته با سازمان برنامه و بودجه تلاش داریم، بخشی از هزینه مرمت را از محل اعتبارات استانی دریافت کنیم.
شهردار رودبنه به آسیب بنا در بارندگی اخیر هم اشاره و تاکید می کند: اگر هرچه سریعتر بنا مرمت نشود، شاهد از بین رفتن این بنای فاخر خواهیم بود.
متاسفانه عمارت «صدر ممتاز» که بخشی از هویت معماری جلگه شرق گیلان را روایت می کند، هنوز توسط سازمان میراث فرهنگی گیلان نیز ثبت میراثی نشده است و اگر با تداوم بارندگی های اخیر، حداقل سقف گالی پوش آن مرمت نشود، شاهد فروریختن این عمارت زیبا در رودبنه خواهیم بود. عمارتی که به گفته محلی ها هنوز نظیر این خانه ها در روستاهای اطراف رودبنه موجود است.
نظر شما